Środki profilaktyczne stosowane do zapobiegania próchnicy

Ważnym elementem zapobiegania próchnicy jest stosowanie środków profilaktycznych zawierających fluorki.

I. Podstawowe źródła fluoru dla dzieci to: woda pitna (wg WHO optymalna zawartość F w wodzie: 0,5 – 1,0 mg/I; dane dotyczące różnych regionów Polski – dostępne w lokalnych Stacjach Sanitarno-Epidemiologicznych) oraz wody butelkowane, herbata, ryby, żywność pochodząca z terenów o ponadoptymalnej zawartości fluoru w wodzie, środki profilaktyczne do higieny jamy ustnej.

II. W okresie zagrożenia fluorozą zębów, zwłaszcza u dzieci poniżej 6. roku życia zaleca się unikanie nadmiernego endogennego spożycia fluoru.

III. Intensywność stosowanych metod profilaktycznych powinna wzrastać wraz ze wzrostem ryzyka choroby.

Ryzyko próchnicy (prawdopodobieństwo wystąpienia nowych zmian próchnicowych w przyszłości i progresji zmian już obecnych) jest określane jako niskie, średnie lub wysokie. Wskaźniki wysokiego ryzyka próchnicy istotne w każdym wieku oraz zasady stosowania profilaktyki fluorkowej zestawiono w tabeli (Tab. 1).

Tab. 1. Proponowane zasady profilaktyki fluorkowej w zależności od zagrożenia próchnicą.

Wskaźniki zagrożenia próchnicą	Proponowane zasady profilaktyki fluorkowej
	W domu	Przez lekarza dentystę w gabinecie stomatologicznym
Brak występowania	• dwukrotne w ciągu dnia szczotkowanie zębów pastą do zębów z fluorem* • ewentualnie suplementacja fluorkowa*	• wizyta kontrolna
Błędy dietetyczne	• dwukrotne w ciągu dnia szczotkowanie zębów pastą do zębów z fluorem* • ewentualnie suplementacja fluorkowa* • płukanka fluorkowa*	• aplikacja środków zawierających fluor (lakier lub żel)
Sporadyczne szczotkowanie zębów, stosowanie pasty do zębów bez fluoru
Widoczna płytka nazębna
Niski poziom świadomości prozdrowotnej rodziców/opiekunów lub niski status ekonomiczny
Niepełnosprawność intelektualna lub/ i fizyczna
Aparat ortodontyczny
Widoczne białe plamy lub ubytki próchnicowe		• aplikacja środków zawierających fluor (lakier lub żel) oraz leczenie stomatologiczne
Zapalenie dziąseł
Wady rozwojowe szkliwa

* w zależności od zaangażowania rodziców, zgodnie ze wskazaniami dla wieku i poziomem ekspozycji na fluor pochodzący z różnych źródeł

U dzieci poniżej 6. roku życia czynnikami ryzyka choroby próchnicowej są:

– czynniki związane z matką: młody wiek matki (< 30 r.ż.), niski poziom wykształcenia, choroby/leki w okresie ciąży, palenie tytoniu, zły stan zdrowia jamy ustnej matki,

– czynniki związane z dzieckiem: wcześniactwo, ciąża mnoga, poród przez cesarskie cięcie, niska waga urodzeniowa, tj. < 2,5 kg lub waga > 3,5 kg/wyrzynanie zębów przed ukończeniem 5-tego miesiąca Hycla, częste infekcje i gorączki (zmniejszenie wydzielania śliny, leki – słodkie syropy), błędy dietetyczne (karmienie sztuczne, karmienie piersią krócej niż 6 miesięcy i dłużej niż 12 miesięcy, zasypianie z butelką, karmienie w nocy lub pojenie słodkimi płynami, częstsze niż 3-krotnie w ciągu dnia podawanie przekąsek lub płynów zawierających cukier), niewykonywanie zabiegów higienicznych przez rodziców lub szczotkowanie zębów samodzielnie przez dziecko, brak kontroli stomatologicznych.

ENDOGENNA PROFILAKTYKA FLUORKOWA

Profilaktykę endogenną (przyjmowanie preparatów – tabletki/krople) rozważa się przy zawartości fluoru w wodzie pitnej poniżej 0,3 mg/I, u dzieci po ukończeniu 3. roku życia, z wysokim ryzykiem wystąpienia choroby próchnicowej. Należy wziąć pod uwagę jakość współpracy z rodzicami/opiekunami dziecka, ponieważ podawanie tabletek musi odbywać się systematycznie i długotrwale pod ścisłą kontrolą (Tab. 2).

Przeciwwskazania:

– wiek < 3. roku życia,

– szczotkowanie zębów dziecka z użyciem pasty do zębów z fluorem.

EGZOGENNA (MIEJSCOWA) PROFILAKTYKA FLUORKOWA

I. Profilaktyka domowa:

• szczotkowanie zębów pastą z fluorem od pojawienia się pierwszego zęba, bez względu na wysokość ryzyka próchnicy,

• stosowanie płukanek zawierających od 0,02% F (200 ppm F) do 0,09% F (900 ppm F) u dzieci powyżej 6. roku życia, przy średnim lub wysokim ryzyku próchnicy.

Szczotkowanie zębów pastą z fluorem: dwukrotne w ciągu dnia, rano po śniadaniu i wieczorem po ostatnim posiłku.

Zalecane jest:

– zastąpienie płukania jamy ustnej po szczotkowaniu wypluwaniem nadmiaru pasty,

– szczotkowanie zębów dziecka do 8. roku życia, a następnie kontrolowanie zabiegu przez rodziców/opiekunów (ze względu na ryzyko stosowania zbyt dużej ilości i połykania pasty oraz niską efektywność samodzielnego szczotkowania przez dziecko),

– stosowanie past do zębów zawierających wyższe stężenia fluoru (zwykle 1000 ppm F) przy ograniczonej ilości pasty, tj. posmarowanie wyłącznie końców włókien szczoteczki (około 0,1 mg F),

– stosowanie pasty zawierającej mniejszą ilość fluoru (500ppmF) w rejonach z ponadoptymalną zawartością fluoru w wodzie pitnej oraz w przypadku podejrzenia nieprzestrzegania przez rodziców zaleceń dotyczących ilości pasty nakładanej na szczoteczkę.

Tab. 3. Zasady dotyczące stosowania past do zębów z fluorem u dzieci i młodzieży.

Ryzyko próchnicy	Wiek		Stężenie F w paście	Ilość pasty	Częstość szczotkowania
niskie umiarkowane wysokie	6-24 m-cy	wysoki poziom świadomości prozdrowotnej rodziców/opiekunów, przestrzeganie zalecanej ilości pasty	1000 ppm	śladowa ilość	2 razy dziennie
		podejrzenie nieprzestrzegania zalecanej ilości pasty lub zawartość F w wodzie pitnej > 1 mg/1	500 ppm	ziarno groszku
	2- <6lat		1000 ppm	ziarno groszku
	6 lat		1450 ppm	1-2 cm
wysokie	> 16 lat		5000 ppm	1-2 cm

II. Profilaktyka profesjonalna w gabinecie

W gabinecie stomatologicznym Manhattan-dent Łódź stosowane są żele/pianki (5000-12500 ppm F) lub lakiery fluorkowe(1000-56300 ppm F).

Tab. 4. Zasady „wzmocnionej profilaktyki fluorkowej”, w zależności od wieku i wysokości ryzyka choroby próchnicowej przedstawiono w tabeli (Tab. 4).

Wiek	Ryzyko choroby próchnicowej	Płukanka	Żel/Pianka	Lakier
poniżej 6. roku życia	umiarkowane	nie	nie	2 razy/rok
	wysokie	nie	nie	4 razy/rok
powyżej 6. roku życia i młodzież*	umiarkowane	tak	2 razy/rok**
	wysokie	tak	4 razy/rok**

* zasady stosowania past do zębów z wysoką zawartością fluoru w Tab. 3.

** żel/pianka lub lakier

Ważne:

Żele/pianki powinny być aplikowane na łyżkach (4 min.): należy przestrzegać odpowiedniej dawki, pochylić głowę pacjenta do przodu, zastosować ślinociąg, nakazać pacjentowi wypluwanie śliny przez 30 sekund po aplikacji.

Lakiery: przestrzegać odpowiedniej dawki, nie spożywać posiłków przez 45 minut (korzystniej przez 4-6 godz.), unikać pokarmów twardych, lepkich, nie używać nici dentystycznej i innych środków fluorkowych przez 24 godziny po aplikacji. Dzieci, u których stosowana jest suplementacja endogenna, nie powinny przez kilka dni przyjmować tabletek/kropli fluorkowych.